Etap pierwszy - Minister Krzysztof Jurgiel

W dniu 24 listopada 2005 r. na posiedzeniu Rady Ministrów ds. Rolnictwa i Rybołówstwa UE zakończyły się negocjacje w sprawie reformy wspólnotowej organizacji rynku cukru. Zaproponowany kształt reformy rynku cukru i osiągnięty kompromis polityczny zmieniły zasady funkcjonowania tego sektora w UE od sezonu 2006/2007. Podstawowymi przepisami regulującymi rynek cukru były: rozporządzenie Rady (WE) nr 318/2006 z dnia 20 lutego 2006 r. w sprawie wspólnej organizacji rynków w sektorze cukru (Dz.U. L 58 z 28.02.2006 r. str. 1) oraz rozporządzenie Rady (WE) nr 320/2006 z dnia 20 lutego 2006 r. ustanawiające tymczasowy system restrukturyzacji przemysłu cukrowniczego we Wspólnocie i zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1290/2005 w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej (Dz. U. L 58 z 28.2.2006 r. str. 42).

Najważniejsze elementy reformy rynku cukru w poszczególnych obszarach przedstawiają się następująco:

Ceny i interwencja

Proponowana obniżka cen cukru w wysokości 39 proc. została w wyniku negocjacji zmniejszona do 36 proc.

W wyniku negocjacji, w tym także postulatów zgłoszonych przez Polskę, utrzymano dostęp do działań interwencyjnych w charakterze środka przejściowego na cztery lata gospodarcze: 2006/07, 2007/08, 2008/09 i 2009/10, ustalając cenę interwencyjną na poziomie 80 proc. ceny referencyjnej z następnego roku, dla cukru białego w maksymalnej ilości 600 tys. ton rocznie dla całej Wspólnoty.

Kwoty cukru i izoglukozy

• Utrzymano dobrowolną rezygnację z produkcji cukru w zamian za wysoką pomoc z funduszu restrukturyzacyjnego,
• Kwoty cukru A i B zostały połączone w jedną kwotę,
• Rozdzielono między państwa członkowskie dodatkowo 1,1 mln ton cukru za dodatkową jednorazową odpłatnością wynoszącą 730 euro/tonę (w tym dla Polski 100,5 tys. ton),
• Pozostawiono możliwość obligatoryjnej redukcji połączonej kwoty cukru od sezonu 2010/2011, jeśli działania w ramach funduszu restrukturyzacji będą niewystarczające.

W zakresie programu restrukturyzacji

Program restrukturyzacji przewidziano na okres czterech kampanii, od 2006/2007 do 2009/2010. W celu stworzenia zachęty do zaniechania produkcji cukru przez producentów o najniższej konkurencyjności, utworzony został fundusz dla zniwelowania skutków społecznych i przywrócenia dobrego stanu środowiska naturalnego oraz fundusz pomocy dla regionów najbardziej dotkniętych sutkami reformy (rozporządzenie Rady (WE) nr 320/2006 z dnia 20 lutego 2006 r. ustanawiające tymczasowy system restrukturyzacji przemysłu cukrowniczego we Wspólnocie i zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1290/2005 w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej (Dz. U. L 58 z 28.2.2006 r. str. 42).

Pomoc restrukturyzacyjną przeznaczono dla producentów cukru, izoglukozy i syropu inulinowego w UE, którzy zaprzestali produkcji. Plantatorzy buraków i dostawcy maszyn uczestniczący w produkcji buraków, którzy ponieśli straty w wyniku procesu restrukturyzacji i eliminacji produkcji buraków cukrowych otrzymali kwotę co najmniej 10 proc. pomocy restrukturyzacyjnej.

Fundusz utworzony był z opłaty restrukturyzacyjnej wnoszonej przez okres trzech lat przez producentów wszystkich środków słodzących objętych kwotą.

Warunki zaprzestania produkcji cukru

- zrzeczenie się kwoty po konsultacji z plantatorami buraków cukrowych,

- ostateczne zaprzestanie produkcji w co najmniej jednym przedsiębiorstwie,

- zamknięcie przedsiębiorstwa i likwidacja urządzeń produkcyjnych,

- przywrócenie odpowiednich warunków ochrony środowiska na terenie przedsiębiorstwa i ułatwienie przesunięcia pracowników na inne stanowiska.

Rola Państwa Członkowskiego w zakresie wykorzystania Funduszu Restrukturyzacyjnego (realizowane przez Agencję Rynku Rolnego):

- przyjmowanie wniosków o pomoc restrukturyzacyjną od producentów, dokonywanie kompleksowej analizy złożonych wniosków pod kątem zgodności z wymogami ustanowionymi dla restrukturyzacji i ich oceny,

- kwalifikowanie wniosków o pomoc restrukturyzacyjną zgodne z obiektywnymi kryteriami ustanowionymi w prawie wspólnotowym,

- wypłata środków finansowych w ramach programu restrukturyzacji.

W zakresie płatności bezpośrednich

Jeden z ważniejszych elementów reformy rynku cukru to płatności bezpośrednie rekompensujące spadek cen buraków cukrowych. Polsce przyznano następujące wielkości płatności bezpośrednich z tytułu rekompensaty utraconych przez plantatorów buraków cukrowych dochodów: w 2006 r. - 99 135 tys. euro, w 2007 r. – 122 906 tys. euro, w 2008 r. – 146 677 tys. euro, w 2009 r. i latach następnych 159 392 tys. euro.

Płatności te są w całości finansowane z budżetu UE (rozporządzenie Rady (WE) nr 319/2006 z dnia 20lutego 2006 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1782/2003 ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników).

Etap drugi - Minister Wojciech Mojzesowicz

uregulowania prawne wynikające z przyjętego w dniach 26 - 27 września 2007r. kompromisu politycznego ( rozporządzenie Rady (WE) nr 1261/2007 z dnia 9 października 2007 r. zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 320/2006 ustanawiające tymczasowy system restrukturyzacji przemysłu cukrowniczego we Wspólnocie (Dz. U. L 283/8 z 27.10.2007 r.). Wprowadzone zmiany dotyczą przede wszystkim funduszu restrukturyzacji. Komisja zdecydowała się na zmianę przepisów w celu uatrakcyjnienia tego funduszu. Istotą modyfikacji było zwiększenie zachęt do uczestnictwa w funduszu restrukturyzacji producentów cukru i izoglukozy, jak i plantatorów buraka cukrowego. W tym celu Komisja zaproponowała dla :

plantatorów buraków cukrowych

• możliwość składania przez plantatorów wniosków o przyznanie pomocy restrukturyzacyjnej (tzw. inicjatywa plantatorów, z tym że plantatorzy mogli złożyć wnioski do wysokości 10 proc. kwoty danego producenta cukru). Ponadto zaproponowano możliwość „przejęcia” wniosków plantatorów przez producentów cukru. Wnioski plantatorów przyjmowane były do dnia 30 listopada 2007 r.
• dodatkową jednorazową płatność dla plantatorów buraka cukrowego w wysokości 237,50 euro/t cukru, którzy na stałe zaprzestaną uprawy buraka cukrowego (zarówno w ramach inicjatywy plantatorów, jak i przy rezygnacji z kwot przez producenta),
• stały procent pomocy restrukturyzacyjnej dla plantatorów i podmiotów świadczących usługi w wysokości 10 proc., a nie jak dotychczas “co najmniej 10 proc.”.

W ramach tzw. „inicjatywy plantatorskiej” do 30 listopada 2007 r., plantatorzy buraków cukrowych w Polsce złożyli 11 746 wniosków na łączną zadeklarowaną kwotę do zrzeczenia w wysokości 253 497 ton cukru, co stanowiło 14,3 proc. krajowej kwoty cukru.

producentów cukru i izoglukozy

• wprowadzenie zróżnicowania współczynnika wycofania cukru z rynku i określenie progu wycofania (im więcej oddano kwot do funduszu, tym mniejsze było wycofanie w danym roku gospodarczym),
• częściowe zwolnienie producentów cukru od opłaty restrukturyzacyjnej w 2007/2008 w ilości równej kwocie wycofania prewencyjnego z 2007/2008 r., tj. 13,5 proc., jeśli producent zrzekał się w roku gospodarczym 2008/2009 przynajmniej kwoty wycofania prewencyjnego zastosowanego w 2007/2008 r.,
• uwzględnienie dotychczasowego udziału producentów w państwach członkowskich w funduszu restrukturyzacji w końcowym cięciu kwot w 2010 roku, poprzez zastosowanie zróżnicowanego współczynnika redukcji.

Skutki reformy

Zreformowany system regulacji rynku cukru w Unii Europejskiej funkcjonuje od 1 lipca 2006 roku i będzie obowiązywał do dnia 30 września 2015 r.

W wyniku realizacji reformy wspólnotowego rynku cukru wszyscy producenci cukru w Unii Europejskiej, w tym i w Polsce, zredukowali kwoty produkcji cukru. Z eksportera, Wspólnota stała się, podobnie jak Polska, importerem cukru. Kraje takie jak: Irlandia, Łotwa, Portugalia, Słowenia, Bułgaria całkowicie zaprzestały produkcji cukru. Zdecydowanie zmniejszyły produkcję cukru: Włochy (66,93 proc.), Hiszpania (49,5 proc.), Grecja (48,49 proc.) i Słowacja (47,7 proc.).

Kwota produkcyjna obowiązująca w roku gospodarczym 2005/06 – dla cukru białego w UE-25 wyniosła nieco ponad 17,4 mln ton – w przypadku Polski 1,67 mln ton; dla izoglukozy 506,7 tys. ton (w tym 26,8 tys. ton dla Polski) i 320,7 tys. ton syropu inulinowego (Polska nie była i nie jest jego producentem). Od kampanii 2010/2011 kwoty te wynoszą odpowiednio dla UE - 13 336,7 tys. ton dla cukru, 690,4 tys. ton dla izoglukoz oraz 0 dla syropu inulinowego. Polska kwota cukrowa od sezonu 2008/2009 wynosi 1 405,6 tys. ton, natomiast kwota izoglukozy 42,8 tys. ton. Redukcja kwot w skali całej wspólnoty wyniosła blisko 19 proc., dla Polski prawie 21 proc. Każda ilość cukru wyprodukowana poza posiadane przez państwa członkowskie kwoty uznawana jest za cukier przemysłowy. Nadwyżka może być również przeniesiona na poczet produkcji w kolejnym roku.

Reforma systemu regulacji rynku cukru w UE spowodowała redukcje powierzchni uprawy buraków cukrowych, która w 2009/10 r. wynosiła 1 540 tys. ha i jest o 19 proc. mniejsza niż w 2006/2007 r. W latach 2007 - 2009 liczba plantatorów w UE zmniejszyła się o 27 tys. do 163 tys. Powierzchnia średniej plantacji wynosi obecnie ok. 9 ha i jest o 23 proc. większa niż przed rozpoczęciem reformy.

W Polsce liczba plantatorów w 2006 r. wynosiła 63,2 tys., natomiast w 2010 r. buraki cukrowe uprawiało 39,9 tys. plantatorów. Powierzchnia uprawy buraków cukrowych w Polsce zmniejszyła się z 262 tys. ha w 2006 r. do 190 tys. ha w 2010 roku.

Cena gwarantowana na cukier biały została zastąpiona ceną referencyjną, która w roku gospodarczym 2008/09 wynosiła 541,5 euro/t, a od roku gospodarczego 2009/2010 wynosi 404,4 euro/t. Cena referencyjna nie jest gwarancją ceny, a jedynie jej szacunkowym poziomem.

Program restrukturyzacji przewidziany był na okres czterech kampanii, od 2006/2007 do 2009/2010 i polegał na zrzekaniu się przez producentów cukru części lub całości kwot produkcyjnych w zamian za otrzymanie środków finansowych z funduszu restrukturyzacji.

Decyzje dotyczące skorzystania z pomocy restrukturyzacyjnej podejmowały wyłącznie organy statutowe producenta cukru. Pierwszy etap składania wniosków upływał w dniu 31 stycznia 2008 r., natomiast drugi etap w dniu 31 marca 2008 r. Rola państwa członkowskiego sprowadzała się jedynie do przyjmowania wniosków o pomoc restrukturyzacyjną od producentów, dokonywanie kompleksowej analizy złożonych wniosków pod kątem zgodności z wymogami ustanowionymi dla restrukturyzacji i ich oceny oraz wypłatę środków finansowych w ramach programu restrukturyzacji.

Należy więc podkreślić, że Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie miał żadnych instrumentów, za pomocą których mógłby wpływać na zmianę decyzji, które podejmowali poszczególni producenci cukru.

W związku z redukcją kwot produkcji cukru w Polsce o 366,8 tys. ton, uzyskano z funduszu restrukturyzacji pomoc restrukturyzacyjną w wysokości 332 mln euro, w tym na pomoc restrukturyzacyjną 287,6 mln euro i pomoc na rzecz dywersyfikacji 34,4 mln euro (wypłaty środków z pomocy restrukturyzacyjnej dokonywała Agencja Rynku Rolnego na podstawie art. 30. 1 ustawy o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych Dz. U. z 2006 r., Nr 208, poz. 1541, natomiast środki na rzecz dywersyfikacji wypłacała ARR na podstawie art. 34 ustawy o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych Dz. U. z 2009 r., Nr 95, poz.792 oraz rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 22 października 2009 r. w sprawie określenia szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy w ramach działań objętych Krajowym Programem Restrukturyzacji, Dz. U. Nr 183, poz. 1433).

W ramach pomocy restrukturyzacyjnej (287,6 mln euro) producenci cukru otrzymali: 180,4 mln euro, plantatorzy buraków cukrowych: 106,6 mln euro, a usługodawcy 0,6 mln euro.

Krajowy Program Restrukturyzacji (KPR)

W celu ograniczenia negatywnych skutków procesu restrukturyzacji Agencja Rynku Rolnego opracowała Krajowy Program Restrukturyzacji, który wdrożony został w gminach dotkniętych tym procesem.

Kwota pomocy na rzecz dywersyfikacji przysługująca Polsce wynosiła 34,4 mln euro. Głównym celem Programu było finansowe wsparcie rozwiązań alternatywnych w stosunku do uprawy buraka cukrowego i produkcji cukru w gminach objętych procesem restrukturyzacji sektora cukrowniczego. Obejmował on 981 gmin, co stanowi około 39,6 proc. wszystkich gmin w Polsce (rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 16 września 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy w ramach działań objętych Krajowym Programem Restrukturyzacji, Dz. U. z 2010 r. Nr 173, poz. 1179).

Program przewidywał realizację następujących działań:

• „Modernizacja gospodarstw rolnych”

Pomocą objęty jest zakup nowych maszyn i urządzeń do produkcji rolnej, które umożliwią plantatorom zmianę produkcji na inną niż uprawa buraka cukrowego. O pomoc finansową mogli ubiegać się plantatorzy, którzy całkowicie lub częściowo utracili prawo do uprawy i dostaw buraka cukrowego w związku z reformą rynku cukru.

Plantatorzy ci mogli ubiegać się o zwrot maksymalnie 40 proc. kosztów kwalifikowalnych zakupu ww. maszyn i urządzeń. Łącznie na to działanie przeznaczono 17,8 mln euro. Do dnia 14 marca 2011 r. ARR zawarła z producentami rolnymi 2110 umów o przyznanie i wypłatę pomocy na kwotę ok. 72,1 mln zł.

• „Zwiększenie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej”

Pomoc w ramach tego działania przyznawana jest wnioskodawcy na refundację części kosztów inwestycji polegającej na przetwórstwie produktów rolnych na cele energetyczne. O zwrot maksimum 50 proc. kosztów kwalifikowalnych inwestycji mogą się ubiegać mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa lub przedsiębiorstwa zatrudniające mniej niż 750 pracowników lub posiadające obrót nie przekraczający 200 mln euro.

Łącznie na to działanie przeznaczono 16,6 mln euro. W ramach przyznanych środków zawarto 27 umów o przyznanie i wypłatę pomocy na kwotę wynoszącą ok. 59,2 mln zł.

Rok 2011 - Minister Marek Sawicki

Biorąc pod uwagę zmiany cen cukru zachodzące w tym roku na rynku światowym oraz toczącą się dyskusję w sprawie stabilizacji tego rynku, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Marek Sawicki wystąpił w dniach 28 stycznia 2011 r. oraz 17 lutego 2011 r. do Komisji Europejskiej z wnioskami między innymi o:

• zwiększenie kwoty produkcji cukru i izoglukozy w roku gospodarczym 2011/2012 o 15 proc. lub umożliwienie sprzedaży na rynek unijny bez ponoszenia konsekwencji finansowych cukru pozakwotowego i izoglukozy pozakwotowej w ilości do 15 proc. przyznanej producentowi kwoty. Takie rozwiązanie pozwoli wykorzystać potencjał sektora cukrowniczego w Unii Europejskiej i przyczyni się do stabilizacji sytuacji rynkowej,
• umożliwienie sprzedaży na rynku unijnym, bez konsekwencji finansowych (obecnie 500 euro/t ) cukru pozakwotowego wyprodukowanego w UE w okresie od 1.10.2010 r. do 30.09.2011 r. w ilości nie przekraczającej 15 proc. kwoty krajowej z zaliczeniem tej produkcji do roku gospodarczego 2010/2011.

W dniu 3 marca 2011 r. Komisja Europejska przyjęła Rozporządzenie Komisji (UE) nr 222/2011 z dnia 3 marca 2011 r. ustanawiające nadzwyczajne środki w odniesieniu do udostępnienia pozakwotowego cukru i izoglukozy na rynku Unii z zastosowaniem obniżonej opłaty za przekroczenie kwoty krajowej w roku gospodarczym 2010/2011. Rozporządzenie to umożliwia sprzedaż na rynku Unii Europejskiej 500 tys. ton cukru pozakwotowego i 26 tys. ton izoglukozy bez konsekwencji finansowych. Realizacja przepisów zawartych w ww. rozporządzeniu przyczyni się do zwiększenia podaży cukru na rynku UE, a tym samym powinna wpłynąć na stabilizację cen cukru.

Źródło: „Etapy reformy rynku cukru” Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, minrol.gov.pl